Wystawy w Izbie Pamięci

Izba Pamięci to miejsce refleksji o konsekwencjach przemocy, radykalizmów i konfliktów zbrojnych. Jej misją jest apelowanie o dialog i „wołanie o pokój”, a celem prezentowanych w niej wystaw jest uhonorowanie ofiar Powstania Warszawskiego 1944 roku oraz podnoszenie świadomości o znaczeniu Cmentarza Powstańców Warszawy. Na Murze Pamięci zapisaliśmy nazwiska dziesiątek tysięcy ofiar powstania warszawskiego, które udało się ocalić od zapomnienia.

Głosy pamięci

Otwarcie wystawy stałej 2 października 2023 roku.

Audiowizualna instalacja Krzysztofa Wodiczki „Głosy pamięci” upamiętnia ofiary Powstania Warszawskiego oraz opowiada o tragicznych losach ludności cywilnej Warszawy 1944 roku.

Krzysztof Wodiczko to jeden z najważniejszych współczesnych artystów wizualnych. Urodził się w Warszawie, jest wykładowcą warszawskiej ASP, MIT i Harvard Graduate School of Design w Bostonie, autorem projekcji multimedialnych, instalacji w przestrzeni publicznej oraz tekstów teoretycznych. Najnowsza realizacja Wodiczki – instalacja wizualno-dźwiękowa „Głosy pamięci” opowiada o tragicznych losach ludności cywilnej Warszawy, jej odwadze, cierpieniu i pomocy udzielanej żołnierzom Powstania. To poruszający przekaz na temat ofiary poniesionej przez mieszkańców miasta wysiedlanych z domów i mordowanych w masowych egzekucjach. Praca stworzona specjalnie na wystawę stałą w Izbie Pamięci wpisuje się w twórczość Krzysztofa Wodiczki, który od lat postuluje „odwojnienie kultury” i angażuje się w działania antywojenne.

Instalacja „Głosy pamięci” stanowi centralny punkt pawilonu Izby Pamięci. Przestrzeń sali wystawowej wypełniona jest relacjami świadków nazistowskich zbrodni oraz ich bliskich. O doświadczeniu wojny opowiadają zarówno cywile, żołnierze, jak i młodsze pokolenia, które do dziś noszą piętno tamtych wydarzeń. Wśród nich znaleźli się m.in. Wanda Traczyk-Stawska i Tadeusz Rolke. Tematem projekcji są osobiste relacje osób dotkniętych traumą Powstania Warszawskiego. Zestawione ze sobą opowieści tworzą wielowymiarowy i nieoczywisty obraz Warszawy 1944 roku. Zarejestrowanym relacjom świadków towarzyszą obrazy płomieni poruszanych dźwiękiem ludzkiego głosu.

Krzysztof Wodiczko – artysta wizualny, wykładowca Harvard Graduate School of Design i teoretyk sztuki. Laureat prestiżowych nagród, m.in. Hiroshima Art Prize (1998), The György Kepes Fellowship  Prize (2004) i Nagrody im. Katarzyny Kobro (2006) oraz medalu Gloria Artis (2009) przyznawanego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP.

Pracę „Głosy pamięci” zrealizowano we współpracy z Fundacją Profile i Ambasadą Niemiec. Wystawa finansowana przez Miasto Stołeczne Warszawa oraz Ministerstwo Spraw Zagranicznych Republiki Federalnej Niemiec. Projekt został objęty patronatem honorowym Prezydenta m.st. Warszawy.

_________________________________________________

PRZECZYTAJ TRANSKRYPCJĘ „GŁOSÓW PAMIĘCI”.

_________________________________________________

KOLOFON

koncepcja, scenariusz i reżyseria: Krzysztof Wodiczko
pomysłodawca projektu: Jarosław Trybuś
producent: Muzeum Warszawy
produkcja: Fundacja Profile
producent wykonawczy: Bożena Czubak
opracowanie interfejsu: Jerzy Stypułkowski
operator obrazu i kamery: Marcin Hiller
postprodukcja dźwięku: Grzegorz Kucharski
montaż: Łukasz Gregorek
realizacja: Eidotech Polska
koordynacja projektu: Olga Baron i Marta Galewska
projekt graficzny: Joanna Bębenek

UWAGA! Ze względu na trudne treści prezentowane na wystawie prosimy, by dzieci poniżej 14. roku życia zwiedzały instalację pod opieką osób dorosłych.

Śmierć Miasta

Otwarcie instalacji 2 października 2024 roku.

Udostępniona w nowej formie mapa dokumentującą zniszczenia i ofiary Warszawy.

W styczniu 1945 roku, po zakończeniu działań wojennych, Warszawa była cuchnącym spalenizną rumowiskiem. Spod śniegu wystawały krzyże prowizorycznych grobów. Na ulicach i wśród gruzów leżały niepogrzebane zwłoki, w wielu miejscach piętrzyły się stosy prochów – spalonych ludzkich ciał.

Przed wojną Warszawa liczyła prawie 1,3 miliona mieszkanek i mieszkańców. Pięć lat później, w styczniu 1945 roku, peryferie lewobrzeżnej części zamieszkiwały zaledwie 22 tysiące osób, zaś w centrum ukrywało się kilkuset tzw. robinsonów warszawskich, którzy nie opuścili miasta wraz z ludnością cywilną. W sumie w wyniku II wojny światowej stolica Polski utraciła 700 tysięcy obywateli.

Zginęli ludzie, a wraz z nimi miasto, które uległo niemal całkowitej zagładzie. Po stłumieniu powstania 2 października 1944 roku i opuszczeniu Warszawy przez powstańców i ludność cywilną Niemcy, łamiąc postanowienia aktu kapitulacyjnego, rozpoczęli planowe burzenie miasta. Ogrom zniszczenia prezentuje mapa ukazująca miasto z lotu ptaka, opracowana przez Zygmunta Walkowskiego, specjalizującego się w interpretacji zdjęć Warszawy z II wojny światowej.

kuratorka: Aleksandra Sołtan-Lipska

producentka: Olga Baron

Sala Historii

Wystawa historyczna

Wystawa przybliża losy powojennych działań na rzecz budowy Cmentarza Powstańców Warszawy. Opowieść zaczyna się tuż po powstaniu warszawskim. Na fotografiach stolicy, wykonanych po zakończeniu walk w 1944 roku, można zobaczyć skalę zniszczeń – miasto zamienione w ruinę i znajdujące się wśród nich groby.

Historię zmagań o upamiętnienie ofiar Powstania 1944 roku podzieliliśmy na cztery zagadnienia: Ekshumacje (w latach 1945-1947), Założenie Cmentarza Poległych w Powstaniu (od listopada 1945 roku do początku lat 50. XX wieku, tj. do kiedy trwały pochówki), Wymazywanie z pamięci (lata 50.-80. XX wieku), Wydobywanie z zapomnienia (lata 90. XX wieku do 2022 roku).

Ostatnie zagadnienie pokazuje działania społeczne, które miały na celu przywrócenie cmentarzowi należnej mu rangi. Powołany w latach 90. XX wieku nieformalny Społeczny Komitet ds. Cmentarza Powstańców przeprowadził m.in. akcję zbierania nazwisk osób poległych, zmarłych lub zaginionych w czasie powstania z myślą o umieszczeniu ich na Murze Pamięci. Dzięki Komitetowi wystawiono kamienny ołtarz (2004 rok), umieszczono symbolikę sakralną i powstańczą na pomniku Polegli Niepokonani (2001 rok) i nagrobkach (od 2012 roku), wpisano cmentarz do rejestru zabytków (2012 rok) i ogłoszono konkurs na opracowanie koncepcji architektonicznej Izby Pamięci (2014 rok).

Każdy z tematów obrazujemy skanami fotografii, dokumentów, wycinków prasowych pochodzącymi ze zbiorów Muzeum Warszawy oraz kwerend (przypis 1).

Ważnym elementem tej części wystawy jest skan księgi pochowanych na cmentarzu. Księga zawiera wpisy gromadzone od 30 listopada 1945 roku do 1957 roku i pojedyncze, incydentalne z późniejszego okresu. Ostatni wpis pochodzi z 21 czerwca 2001 roku. Ponad 320 kart księgi wypełnionych w przeważającej części skrótem „N.N.” w rubryce imię i nazwisko jest jednym z bardziej przejmujących świadectw tragedii powstania.

Wystawę zamyka film z przesłaniem Wandy Traczyk-Stawskiej, inicjatorki budowy Izby Pamięci i przewodniczącej kierowane do kolejnych pokoleń.

W Sali Historii prezentujemy też rzeźbę Gustawa Zemły Leżący, z cyklu Postacie leżące. Odlew w brązie powstał w 1967 roku i jest szkicem do pomnika Polegli Niepokonani 1939-1945, wystawionego w 1973 roku na Cmentarzu Powstańców Warszawy.

Mur Pamięci

Integralną częścią Izby Pamięci jest usytuowany na zewnątrz, po obu stronach budynku, Mur Pamięci. To na nim znajdują się grawerowane tabliczki z nazwiskami blisko 62 tysięcy osób – zidentyfikowanych ofiar cywilnych i żołnierzy powstania warszawskiego. Spis powstaje na podstawie danych zebranych przez Muzeum Powstania Warszawskiego i w wyniku działalności Społecznego Komitetu ds. Cmentarza Powstańców Warszawy. Projekt Muru zakłada uzupełnianie kolejnych tabliczek, w miarę identyfikowania kolejnych osób.

---

Przypis 1: Kwerendy prowadzono w Instytucie Pamięci Narodowej, Archiwum Państwowym w Warszawie, Muzeum Powstania Warszawskiego, Muzeum Dulag 121, Filmotece Narodowej – Instytucie Audiowizualnym, Biurze Pełnomocnika Wojewody ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych, Polskim Czerwonym Krzyżu, materiałach zebranych przez Społeczny Komitet ds. Cmentarza Powstańców Warszawy.